Nhắc đến mối liên hệ giữa tâm lý học và
tiền bạc, có một sự thật rõ mười mươi mà tất cả chúng ta đều đã biết: Cảm xúc
có tác động không nhỏ tới cách một người đưa ra quyết định chi tiêu. Mua sắm
khi buồn chán là một ví dụ điển hình và dễ hiểu nhất.
Tuy nhiên, nếu đào sâu vấn đề
hơn nữa, câu hỏi lúc này sẽ là: Vì sao có người để cảm xúc và đồng tiền điều
khiển mình, còn có người thì không?
Dưới đây là 5 yếu tố tác động tới cách
một người suy nghĩ về tiền bạc và cả cách họ tiêu tiền. Điều cần nhấn mạnh
chính là không phải tới khi kiếm được tiền và biết tiêu tiền, chúng ta mới hình
thành mối quan hệ với tiền bạc. Mối quan hệ này đã hình thành từ tấm bé, nghĩa
là từ khi bạn còn là một đứa trẻ, chưa kiếm được tiền và cũng chẳng có quyền
cầm tiền để tiêu.
1 - Nền tảng tài chính của gia đình tạo ra góc nhìn đầu tiên của
một người về tiền bạc
Nền tảng tài chính của gia
đình bao hàm 2 yếu tố: Tài sản mà bố mẹ của bạn có và cách họ tư duy về tiền
bạc.
Một đứa trẻ lớn lên trong gia
đình có nền tảng tài chính ổn định, không quá dư dả cũng không quá khốn khó
thường có cái nhìn trung lập về tiền, khi bước vào tuổi trưởng thành. Động lực
kiếm tiền của họ có thể sẽ không mãnh liệt bằng một người bằng tuổi, nhưng có
tuổi thơ thiếu thốn vật chất. Trong khi đó, một đứa trẻ xuất thân từ gia đình
giàu có lại thường không bận tâm nhiều tới chuyện tiết kiệm hay kiếm tiền. Nói
cách khác, kiếm tiền không phải là áp lực quá lớn hay mục tiêu số 1 của họ khi
trưởng thành.
Cách một người suy nghĩ về
tiền hay cả cách tiêu tiền sẽ thay đổi theo từng giai đoạn nhận thức và trưởng
thành của cá nhân họ, nhưng thói quen đầu tiên, suy nghĩ đầu tiên về tiền bạc
bao gồm cả động lực kiếm tiền, cách tiết kiệm, đầu tư và chi tiêu của một
người, phần lớn đều bị ảnh hưởng nhiều từ nền tảng tài chính của gia đình.
2 - Thời điểm
bạn kiếm được đồng tiền tiên cũng ảnh hưởng tới cách tư duy về tiền
Như đã đề cập ở trên, tuổi
thơ có thể định hình mối quan hệ với tiền bạc của một người. Việc họ được dạy
về cách kiếm tiền, được phép đưa ra quyết định với một khoản tiền từ sớm có tác
động rất lớn tới tư duy về tiền khi họ lớn lên.
Nhiều bậc phụ huynh tân tiến đã áp dụng
việc "trả lương" cho con khi chúng tuân theo được một kỷ luật nào đó
do bố mẹ đặt ra. Bằng cách này, họ đang dạy cho con cái giá trị của đồng tiền,
từ đó hình thành tư duy trân trọng từng đồng tiền mình kiếm ra.
3 - Sức khỏe tinh thần có thể tạo ra khó khăn về tài chính
Ở Mỹ, hơn 50% dân số bị chẩn đoán mắc
bệnh tâm thần hoặc rối loạn tâm thần vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời
họ. Cứ 5 người Mỹ thì có 1 người có thể mắc bệnh tâm thần chỉ sau một năm.
Các chứng bệnh tâm thần phổ
biến nhất là: Trầm cảm, rối loạn lưỡng cực, ADHD (Rối loạn tăng động giảm chú
ý). Tất cả các chứng bệnh này đều có thể dẫn đến những khó khăn và sự bất an
trong vấn đề tiền bạc, ví dụ như bội chi quá mức cho các chất kích thích, thất
nghiệp, nợ nần,...
Khi một người có mối quan hệ
không lành mạnh với chính bản thân họ (nói cách khác chính là sức khỏe tinh
thần yếu), khả năng cao là mối quan hệ với tiền bạc của họ cũng chẳng mấy tốt
đẹp.
4 - Mỗi người
sẽ có một nhân cách tiền bạc khác nhau
Ba yếu tố phía trước góp phần
tạo ra "nhân cách tiền bạc" của một người. Có 5 loại nhân cách tiền
bạc phổ biến:
- Người tiết kiệm: Có tiền
cũng không dám tiêu, tiết kiệm thái quá.
- Người chi tiêu: Có tiền là
tiêu hết, thậm chí, vay tiền để tiêu và bị ảo tưởng về khả năng kiếm tiền cũng
như khả năng trả nợ của bản thân.
- Người đầu tư: Có tiền là
đầu tư làm giàu và coi đây là yếu tố then chốt, thậm chí là duy nhất để cải
thiện cuộc sống.
- Người mê rủi ro: Thị trường
càng khó khăn, càng nhiều "red flag" thua lỗ, họ càng thích.
- Người lên kế hoạch: Không
tiêu tiền, không đầu tư và cũng không tiết kiệm nếu chưa có trong tay kế hoạch
rõ ràng. Nhóm người này được đánh giá là có sức khỏe tài chính ổn định nhất.
5 - Tiền bạc
và lòng tham luôn đi đôi với nhau
Tiền bạc có khả năng tạo ra
muôn vàn trạng thái cảm xúc khác nhau như hạnh phúc, tuyệt vọng, sợ hãi, xấu
hổ,... Những cảm xúc được tạo ra từ tiền bạc, dù tích cực hay tiêu cực đều có
thể thúc đẩy lòng tham.
Điều này xuất phát từ sự thật
vô cùng dễ hiểu: Con người có xu hướng muốn có nhiều thêm những cảm xúc tích
cực và cắt giảm tối đa những cảm xúc khó chịu. Sai lầm ở đây không phải là mong
muốn được giàu có và hạnh phúc hơn mỗi ngày, mà chính là lối suy nghĩ "có
tiền là có hạnh phúc". Để không đi vào đường mòn sai lầm ấy, các chuyên
gia khuyên bạn nên học cách biết đủ để có mối quan hệ lành mạnh với tiền bạc.